Mato Oput

Waar er twee vechten, hebben er twee schuld. Zo luidt het spreekwoord in Nederland. Waar twee olifanten strijden, wordt het gras vertrapt. Zo luidt het spreekwoord in het noorden van Oeganda. Een gebied voornamelijk bewoond door de etnische minderheid, de Acholi. Een van oorsprong uit landbouw bestaande gemeenschap levende in kleine subgroepen.

Op dit moment zijn de Acholi’s verplicht om in kampen te leven. Op politiek papier om ze te beschermen tegen het geweld van het Leger van de Heer. In de ongeschreven realiteit als strategisch middel om de rebellen van het Leger van de Heer te verslaan. Als de lokale bevolking geen voedsel produceert, dan hebben de rebellen ook niets te eten. Zo dacht de regering. Hierbij slechts een aantal ongelukkige bijkomstigheden over het hoofd gezien.

De lokale bevolking kan voor zichzelf ook geen voedsel meer produceren. Het kampleven vernielt de complete structuur van de Acholi-samenleving. Door de slechte gezondheidsvoorzieningen sterven er dagelijks meer mensen in kampen dan het conflict in de afgelopen jaren heeft opgeëist.

Ik spreek met een groep mannen. Allen lichamelijk verminkt tijdens het conflict. Sommigen door het Leger van de Heer. Anderen door het Oegandese leger. Ik vraag hoe zij het conflict tot een rechtvaardig einde zien komen. De oudste man van het gezelschap vertelt hoe conflicten vroeger werden opgelost. Met zijn rechterarm, vanaf de pols geamputeerd, benadrukt hij zijn woorden.

In de Acholi-traditie komen de groepsoudsten van de twee vechtende partijen samen. Ze praten, ze drinken en ze besluiten zich met elkaar te verzoenen. Dan volgt een ritueel. Mato Oput genaamd. Tijdens dit ritueel drinken de twee partijen gezamenlijk een bitter sap uit een kalebas. Zo vindt op symbolische wijze verzoening plaats.

Alsof de man mijn Nederlands geprogrammeerde rechtsstaatbrein ziet denken, voegt hij eraan toe. “Mato Oput is helemaal niet zo ver verwijderd van de manier waarop ‘jullie’ het doen.” Ergens heeft hij gelijk. Wereldleiders komen samen. Praten, drinken wat en tekenen een verdrag. Dit is ook een ritueel. Maar zou Mato Oput echt de oplossing kunnen zijn voor het twintigjarige conflict in Oeganda? Kan het vertrapte gras daadwerkelijk verder groeien als de olifanten er rustig op gaan liggen? Hoe zit het met die andere olifanten die wereldwijd het gras vertrappen? Ik zie George en Osama nog niet zo snel gezamenlijk uit een kalebas drinken.

Rituelen zijn er genoeg in de Nederlandse samenleving. Neem de twee meest basale gebeurtenissen in onze levensloop. De geboorte, gevierd met beschuit met muisjes. De dood, getreurd met een plakje cake en een kopje koffie. Toch spreekt mijn eigen rechtvaardigheidsgevoel ritueelloos over brute conflicten. Waar twee olifanten vechten, moeten twee olifanten worden opgesloten. Alleen dan krijgt het gras de kans om in vrijheid verder te groeien.