Praktijk vs. theorie

Robert woont niet in een vluchtelingenkamp. Zijn ledenmaten zijn nog in tact. Zijn vrouw is nooit verkracht. Zijn kinderen zijn nooit ontvoerd. Toch voelt hij zich door de oorlog verminkt. Aangetast in zijn bestaan. Ontnomen van zijn bezit. Ik zet wat antropologische kanttekeningen.

Met bomen markeerden zijn voorvaders een stuk grond. Met kinderen bezaaiden zijn voormoeders de toekomst. Robert vertelt over de communale vorm van samenleven. Landbouw was arbeid. Delen stond centraal. Persoonlijk eigendom bestond alleen in groepsverband. Dit ziet hij met de tijd vervagen. “De oorlog heeft onze cultuur vernield”, zegt Robert. Cultuur is geen statisch object. Het is een proces. Een constant adapterende staat van samenzijn, onderworpen aan invloeden van lokale, nationale en globale spelers. Cultuur bestaat niet in meer of mindere mate. “Cultuur is inherent aan het leven van de mens”, zegt mijn antropologische kennis.

Robert vertelt dat men vroeger in de avonduren bij elkaar kwam. Danste. Muziek maakte. Verhalen vertelde. Zo werd op traditionele wijze kennis van generatie op generatie doorgegeven. Dit ziet hij steeds minder gebeuren. “De oorlog heeft onze tradities opgeslokt”, zegt Robert. Ieder verleden was ooit het heden. Wat ooit nieuw was, is nu traditie. Wat nu nieuw is, is straks traditie. Veranderingen roepen weerstand op. Vroeger, nu en in de toekomst. “Mensen beschouwen het verleden als houvast in de chaos van het heden en de onzekerheid van de toekomst”, zegt mijn antropologische kennis.

Bukkend betreed ik het lemen huis van Robert. In het midden hangt een gordijn dat het zitgedeelte van het slaapgedeelte afschermt. Er staan twee houten stoelen en een houten bank. De ronde muur is geheel behangen met krantenknipsels. Britney Spears, Ricky Martin en David Beckham. Daartussen hangt een foto van zijn overleden vader. Robert ziet zijn vader als een held. Iemand die leefde volgens de wetten van de natuur. Mensen zoals zijn vader ziet hij tegenwoordig zelden. “De oorlog heeft onze samenleving ontwricht”, zegt Robert. Iedere samenleving is in beweging. Economisch, politiek en sociaal. Hedendaagse bewegingen als globalisering, verstedelijking en de drang naar de illusie van moderniteit spelen hierbij een belangrijke rol. “Het krampachtig vasthouden aan een ontastbaar begrip is een humane reactie op verandering”, zegt mijn antropologische kennis.

De oorlog in noord-Oeganda heeft een verreikende impact. Er is echter meer dat de samenleving beïnvloedt. Niet vanuit Roberts perspectief. Voor hem staat één ding centraal. Rechtvaardigheid gaat hand in hand met een herstel van zijn cultuur, zijn tradities en zijn samenleving. Vanuit mijn antropologische ogen is dit theoretisch, praktisch en symbolisch gezien onmogelijk. Je kunt een volwassen persoon ook niet terug laten groeien tot een onbezorgd kind. Robert heeft hier weinig aan. Hij voelt zich diep van binnen verwond. Mijn theoretische nuances kunnen hier niets aan verzachten.