Vrede en rechtvaardigheid

* I.v.m. latere publicatiedata van deze columns in de krant van de Vrije Universiteit, volgen er nog een paar uit Oeganda terwijl ik inmiddels al weer op Nederlandse bodem ben......

Een ding staat vast. Iedereen in het noorden van Oeganda wil vrede. Deze conclusie is duidelijk. En niet zeer verrassend. Iedereen met wie ik gesproken heb dan tenminste. Wapenhandelaars, corrupte legerofficieren en boze geesten waren niet bereikbaar voor commentaar. Drie maanden onderzoek heeft nog wel meer opgeleverd dan deze voor de hand liggende boodschap, toch?

De betekenis van vrede bijvoorbeeld. Vrede blijkt situationeel. De inhoud van het concept verandert. Voor, tijdens en na het conflict. Dit kwam naar voren in gesprekken over het verleden, het heden en de toekomst. Op dit moment spreekt men over vrede als een personificatie. Een staat van samenzijn gekenmerkt door bewegingsvrijheid, harmonie en onbezorgdheid. Als iemand die er is, of iemand die er niet is. Ik betwijfel of deze ‘persoon’ er ooit was en of deze ‘persoon’ ooit zal terugkomen.

De perceptie van rechtvaardigheid bijvoorbeeld. Rechtvaardigheid blijkt uit verschillende onderdelen te bestaan. Sociaal, economisch en strafrechtelijk. Dit kwam naar voren in gesprekken over schuld, verantwoordelijkheid en berechting. Voor de een is rechtvaardigheid vergeven. Voor de ander is rechtvaardigheid compensatie. Voor weer een volgende is rechtvaardigheid een rechtszaak. De perceptie van rechtvaardigheid lijkt in verband te staan met de mate van directe betrokkenheid bij het conflict. Ook deze betekenis is dus situationeel. Ik betwijfel of er een permanente oplossing bestaat die ieders rechtvaardigheidsgevoel zal bevredigen.

De relatie tussen vrede en rechtvaardigheid bijvoorbeeld. Rechtvaardigheid blijkt een middel waarmee situationele vrede bereikt hoopt te worden. Dit kwam naar voren in gesprekken over onderhandelen, verzoenen en conflictresolutie. Zo spreekt men in de vluchtelingenkampen voornamelijk over vergeven. Het vergeven van de rebellen van het Leger van de Heer en het vergeven van de soldaten van het leger van de regering. Deze in eerste instantie overweldigende heiligheid blijkt bij nader onderzoek echter een laatste uitvlucht. Alles is al geprobeerd. Vechten, praten, dansen, bidden huilen. Niets bracht vrede. Dan maar de joker inzetten. Vergeven. Men vergeeft dus niet vanuit een rechtvaardigheidsgevoel, maar vanuit een pragmatische handeling. Met als einddoel de komst van de langverwachte persoonlijkheid, genaamd vrede. De duurzaamheid van deze vorm van rechtvaardigheid is discutabel. Wat als er straks een vredesakkoord getekend is? Ik betwijfel of de vergevingsgezindheid nog zo groot is als dit vredesdoel eenmaal bereikt is.

Als vrede geen vaste staat is en rechtvaardigheid eveneens geen eenduidig begrip, wat betekent dit dan voor de eventuele nasleep van het conflict? De betekenis van vrede en rechtvaardigheid zal opnieuw worden bijgesteld. En dan? Wraakacties vanuit de bevolking tegen de ex-rebellen? Of zelfs weer een nieuwe rebellie tegen de Oegandese regering?

Behalve de unanieme schreeuw om vrede staat er dus nog een ding vast. De toekomst is onzeker en drie maanden onderzoek levert meer vragen op dan antwoorden...